Het nieuwe Liedboek: The Making Of

Het nieuwe Liedboek is nu beschikbaar, evenals de koor- en begeleidingsuitgaven. En er wordt hard doorgewerkt om alle bijkans 100.000 plaatjes voor de online-versies (projectie etc.) ook allemaal goed te krijgen.

Helemaal achterin is te vinden dat het liedboek met LilyPond is gemaakt, en verder is daar weinig ruchtbaarheid aan gegeven. Maar deze grootste showcase voor LilyPond tot dusver mag gerust een beetje revolutionair genoemd worden.

Hier is hoe het ging: Ruim vijf jaar geleden schreef ik het stukje Muziekgravure op mijn site en bedacht in mijn hoofd een werkwijze waarmee een groot aantal bestanden wat de layout betreft helemaal vanuit een soort stylesheet zouden worden aangestuurd. Dan zou je met een slimme opzet honderden en honderden liederen kunnen invoeren met LilyPond en daarna de layout paramaters uitwisselen om allerlei verschillende edities te maken in ook nog eens allerlei verschillende layouten (bijv. breed of smal, dundruk etc.). Terwijl je dan maar op 1 plaats iets hoeft te veranderen en dan LilyPond weer loslaten op de tekstbestanden. Zo dacht ik, maar drong verder niemand iets op.

Ruim twee jaar geleden benaderde de Liedboek BV mij; men had het stukje blijkbaar gelezen en het besluit om LilyPond te gebruiken was toen al genomen! Men had gezien dat er een mooi, rustig en warm notenbeeld mee gemaakt kan worden, en men hoopte dat de flexibiliteit in layout inderdaad zou kunnen worden gebruikt, zodat we de liederen konden invoeren terwijl de redactie nog bezig was, en tot het laatste moment nog zouden kunnen veranderen wat layout betreft.

Samen met een heleboel mensen (waaronder Jan Ek, mede-LilyPond-adept, Toine Schreurs, musicus en o.a. programmeur en Jan Nieuwenhuizen, hoofdauteur van LilyPond) dachten we een systeem uit dat helemaal op vrije software was gebaseerd: LilyPond voor de muzieknotatie, Git voor het beheer van alle bestanden, Python voor ondersteunende tools en scripts.

Een boel mensen werden toen ingeschakeld om te helpen invoeren. Alle liederen werden in meestal vrij eenvoudige, maar soms ook heel ingewikkelde, sjablonen ingevoerd, en alle teksten werden rechtstreeks vanuit tekstverwerkerbestanden omgezet naar platte tekst en vervolgens naar zowel LilyPond markup (voor de losse coupletten) en LilyPond “lyricmode” voor de liedteksten, automatisch afgebroken in syllaben.

We bedachten slimme oplossingen voor het automatisch uitlijnen van liedteksten en noten, de boogjes onder de teksten, de verschillende lettertypen die Anton Sinke, de vormgever, uitkoos, de variabele steunkleur in de verschillende edities, het automatisch afbreken van lange titels en subtitels, etc. etc. waardoor er in hoge mate geautomatiseerd een goede basis-layout tevoorschijn kwam.

Python scripts vormden grote LilyPond-bestanden door op de juiste volgorde de losse liederen te “includen”, en uiteindelijk heeft LilyPond de eenstemmige bundel volledig gebouwd naar grote PDF-bestanden, eentje voor elke rubriek, waar de vormgever nog her en der verticaal kon schuiven voor een evenwichtige pagina-layout, titels soms fraaier afbreken, de blauwe lijn voor de gebeden en overige teksten toevoegen etc. De definitieve volgorde was pas half februari bekend en een maand later was het pagineren klaar. Dit was een enorme klus waarbij soms liederen konden verwisselen om ongunstige omslagen in muziek-coupletten te vermijden.

Doordat LilyPond de hele pagina’s bouwde, kon het zelf de verticale krapte van de muziekblokken bepalen. Daardoor konden liederen vaak precies passen op 1 bladzijde, terwijl LilyPond, als er wat meer ruimte was, de muziek ook wat ruimer kon uitspatiëren.

Meer technische informatie volgt later nog wel, in elk geval krijgt LilyPond 2.18 er een mooi commando bij: \markup \undertie om boogjes onder de tekst te schrijven, een functie die Jan Nieuwenhuizen heeft verzorgd.

Ook hier: grote dank aan alle mensen die geholpen hebben met het invoeren en het verwerken van de correcties!

Benoeming cantor-organist in Doesburg

Met ingang van september a.s. ben ik benoemd, als opvolger van Reinoud G. Egberts, tot cantor-organist van de Protestantse Gemeente Angerlo-Doesburg.

Ik mag daar vorm gaan geven aan een “multi-timbrale” kerkmuziekpraktijk: véél verschillende klanken, één ongedeelde bedding, stroom en inspiratie. Orgelspelen, leiding geven aan de cantorij, werken met muzikale gemeenteleden en anderen…

Met heel veel genoegen kijk ik daar naar uit, niet in de laatste plaats vanwege de prachtige kerkruimte en de daarin aanwezige instrumenten: het Freytag kabinetorgel, het Flentrop koororgel en het schitterende Walcker-hoofdorgel. Met zijn eindeloze klankmogelijkheden voor literatuur en improvisaties wordt dat zondag aan zondag een feest!


Het Walcker-orgel (1916) (foto: Orgelfoto.nl)


Het Freytag-orgel (vermoedelijk 1805, foto: martinikerkdoesburg.nl)


Het Flentrop-orgel (1953) (foto: Prosper Sevestre)

LilyPond-artikel in Continuo

De oplettende lezer heeft natuurlijk direct gezien dat de nootvoorbeelden bij het LilyPond-artikel in het jongste nummer van Continuo helemaal niet met LilyPond zijn gemaakt, maar door de redactie zijn overgedaan met een ander programma. (Terwijl mij gevraagd was de afbeeldingen in een rasterformaat bij te voegen.)

Dat is des te jammerder omdat deze notatievoorbeelden precies enkele “defecten” laten zien die LilyPond juist vermijdt.

Eerste voorbeeld: de spatiëring van halven en kwarten is veel te gelijkmatig. Maatstrepen eisen teveel ruimte. Hier is het LilyPond voorbeeld (in low-res):

LilyPond voorbeeld

Tweede voorbeeld, niet zoveel mis mee maar de stokken zijn erg lang; hier LilyPond:

LilyPond voorbeeld

Derde voorbeeld, stokken aan noten met waardestreep zijn erg lang, liedtekst niet goed uitgelijnd; hier is LilyPond:

LilyPond voorbeeld

Zie ook Cursus LilyPond.

Concerten Juli en Augustus

Juli staat bol van mooie concerten die ik mag verzorgen. Ik nodig u allen hiervoor graag uit!

Orgelbewerkingen op papier verkrijgbaar

plaatje van bundelVoor maar 5 euro inclusief verzendkosten (binnen Nederland) kunt u een fraai bundeltje met orgelwerken voor gebruik in of om de Eredienst, via deze site bestellen.

Inhoud:
Variaties over Psalm 8
Bewerking over Psalm 78
Partita over Psalm 147
Bewerking over Gezang 356
Klein drieluik over Gezang 84
Bewerking over Gezang 446

Alle bewerkingen staan ook in PDF-formaat op deze site. Waarom dan toch bestellen?

1. mooier en handiger dan losse, opkrullende en kwijtrakende geprinte blaadjes
2. gesigneerd (als u dat wilt!)
3. handige layout, rekening houdend met omslaan etc.
4. amper duurder dan zelf kopiëren en laten inbinden.

U bestelt door een berichtje te zenden via de contact-pagina. U ontvangt dan betalingsinstructies, en na ontvangst van de 5 euro wordt het boekje per ommegaande opgestuurd.

Creative Commons LicenseDe muziek is vrijgegeven onder de Creative Commons Licentie. Dit betekent dat sommige rechten zijn voorbehouden: u mag de muziek vrij gebruiken en ook kopiëren, maar deze kopieën niet voor geld (commerciëel) doorverkopen. Ook voor overname in commerciële bundels is toestemming nodig.

Concerten

Iedereen is van harte welkom op een paar prachtige concerten die ik deze week geef:

Op donderdag 24 augustus in Doesburg, en op zondag 27 augustus in Groenlo. Entree resp. €5,50 en €5,–. Daarnaast twee gratis toegankelijke marktconcerten in Zelhem op 25 augustus en Vorden op 31 augustus.

Op de eerste drie concerten speel ik de magistrale Suite opus 5 van Maurice Duruflé. In Doesburg verder omlijst met Mendelssohn, Albright en Tailleferre, in Groenlo met Franck en Alain. In Vorden klinken C. Ph. Em. Bach, Mendelssohn en Lefébure-Wely. Ik hoop een ieder graag op een van de concerten te ontmoeten!

Duruflé’s Suite heb ik in 1997 op mijn UM-examen gespeeld. Deze zomer heb ik afgewisseld met vakantie-momenten Franck’s Fantasie in C en de Final ingestudeerd. Heerlijke stukken muziek, vanaf de eerste dag dat je ze studeert. Ook Albright’s “Organbook III, Volume II” heb ik deze zomer ingestudeerd omdat ik dat ooit eens had horen spelen door Huub ten Hacken en er erg door was getroffen. Ik ken weinig écht contemporaine, redelijk atonale muziek die toch zo beeldend en toegankelijk is. De mooie melodiek en vermoedens van tonaliteit, en “Spielfreudigkeit” zijn opvallend. Zeer de moeite waard, hoewel bepaald niet eenvoudig.

Bij dezelfde gelegenheid speelde Ten Hacken ook de Nocturne van Tailleferre, een heel mooi sereen stuk dat eigenlijk voor blazers is geschreven maar later door haarzelf voor orgel bewerkt. Ik voeg het als rustpunt in het Doesburgse programma in na Albright, en vóór Duruflé’s Suite.

Met handen en voeten

Dat is de titel van een nieuw te verschijnen orgelmethode waaraan ik op dit moment werk. De eerste versies worden beschikbaar gemaakt via deze website. Het materiaal zal steeds worden herzien, hopelijk gebaseerd op feedback. Een goed uitgekristalliseerd product zal uiteindelijk op papier verschijnen.

“Met handen en voeten” moet een betaalbare en goed verkrijgbare methode worden die zich onderscheidt door de zorgvuldige opbouw van het aangeboden materiaal. De vrij kleine deeltjes zullen niet een enkele aaneengesloten reeks vormen, maar zijn gericht op verschillende doelgroepen zoals allereerst jeugdige en volwassen beginners, maar later ook gevorderden, kerkorganisten, continuospelers, begeleiders, etc. en belichten verschillende onderwerpen, invalshoeken en stijlperioden. Ook komen er ondersteunende CD’s en een speciale website.

Inhoudelijk wordt zoveel mogelijk geput uit bestaande literatuur. Waar dat passend is wordt nieuw materiaal geschreven.

Uitgangspunten zullen zijn:
• Van meet af aan leren gebruiken van beide handen, de voeten, en het hele klavier (niet aan de c’ blijven hangen)
• Bij het noten leren lezen nadruk op intervallen, relatieve toonsafstanden (bewust introduceren van schreden en sprongen)
• Het direct ontwikkelen van ritmiek, zo mogelijk op basis van bekende liedjes/melodieën. Niet eerst 10 bladzijden in 2/4 maat.
• Van meet af aan aandacht voor samenspel en improvisatie, zowel voor volwassenen als voor kinderen. Hieronder past ook het al spelend bewerken of transponeren van melodieën die de leerling al kent.
• Van meet af aan werken met figuren die goed in de hand liggen en zo gradueel de verschillende technieken zoals stabiel positiespel opbouwen. Een goede applicatuur wordt zo niet een opgelegd iets, maar wordt vanzelfsprekend gevonden.
• Door de rijkdom en afwisseling van het materiaal ontstaat hopelijk vanzelf de situatie dat het speelplezier voorop kan komen te staan.