Het nieuwe Liedboek is nu beschikbaar, evenals de koor- en begeleidingsuitgaven. En er wordt hard doorgewerkt om alle bijkans 100.000 plaatjes voor de online-versies (projectie etc.) ook allemaal goed te krijgen.
Helemaal achterin is te vinden dat het liedboek met LilyPond is gemaakt, en verder is daar weinig ruchtbaarheid aan gegeven. Maar deze grootste showcase voor LilyPond tot dusver mag gerust een beetje revolutionair genoemd worden.
Hier is hoe het ging: Ruim vijf jaar geleden schreef ik het stukje Muziekgravure op mijn site en bedacht in mijn hoofd een werkwijze waarmee een groot aantal bestanden wat de layout betreft helemaal vanuit een soort stylesheet zouden worden aangestuurd. Dan zou je met een slimme opzet honderden en honderden liederen kunnen invoeren met LilyPond en daarna de layout paramaters uitwisselen om allerlei verschillende edities te maken in ook nog eens allerlei verschillende layouten (bijv. breed of smal, dundruk etc.). Terwijl je dan maar op 1 plaats iets hoeft te veranderen en dan LilyPond weer loslaten op de tekstbestanden. Zo dacht ik, maar drong verder niemand iets op.
Ruim twee jaar geleden benaderde de Liedboek BV mij; men had het stukje blijkbaar gelezen en het besluit om LilyPond te gebruiken was toen al genomen! Men had gezien dat er een mooi, rustig en warm notenbeeld mee gemaakt kan worden, en men hoopte dat de flexibiliteit in layout inderdaad zou kunnen worden gebruikt, zodat we de liederen konden invoeren terwijl de redactie nog bezig was, en tot het laatste moment nog zouden kunnen veranderen wat layout betreft.
Samen met een heleboel mensen (waaronder Jan Ek, mede-LilyPond-adept, Toine Schreurs, musicus en o.a. programmeur en Jan Nieuwenhuizen, hoofdauteur van LilyPond) dachten we een systeem uit dat helemaal op vrije software was gebaseerd: LilyPond voor de muzieknotatie, Git voor het beheer van alle bestanden, Python voor ondersteunende tools en scripts.
Een boel mensen werden toen ingeschakeld om te helpen invoeren. Alle liederen werden in meestal vrij eenvoudige, maar soms ook heel ingewikkelde, sjablonen ingevoerd, en alle teksten werden rechtstreeks vanuit tekstverwerkerbestanden omgezet naar platte tekst en vervolgens naar zowel LilyPond markup (voor de losse coupletten) en LilyPond “lyricmode” voor de liedteksten, automatisch afgebroken in syllaben.
We bedachten slimme oplossingen voor het automatisch uitlijnen van liedteksten en noten, de boogjes onder de teksten, de verschillende lettertypen die Anton Sinke, de vormgever, uitkoos, de variabele steunkleur in de verschillende edities, het automatisch afbreken van lange titels en subtitels, etc. etc. waardoor er in hoge mate geautomatiseerd een goede basis-layout tevoorschijn kwam.
Python scripts vormden grote LilyPond-bestanden door op de juiste volgorde de losse liederen te “includen”, en uiteindelijk heeft LilyPond de eenstemmige bundel volledig gebouwd naar grote PDF-bestanden, eentje voor elke rubriek, waar de vormgever nog her en der verticaal kon schuiven voor een evenwichtige pagina-layout, titels soms fraaier afbreken, de blauwe lijn voor de gebeden en overige teksten toevoegen etc. De definitieve volgorde was pas half februari bekend en een maand later was het pagineren klaar. Dit was een enorme klus waarbij soms liederen konden verwisselen om ongunstige omslagen in muziek-coupletten te vermijden.
Doordat LilyPond de hele pagina’s bouwde, kon het zelf de verticale krapte van de muziekblokken bepalen. Daardoor konden liederen vaak precies passen op 1 bladzijde, terwijl LilyPond, als er wat meer ruimte was, de muziek ook wat ruimer kon uitspatiëren.
Meer technische informatie volgt later nog wel, in elk geval krijgt LilyPond 2.18 er een mooi commando bij: \markup \undertie
om boogjes onder de tekst te schrijven, een functie die Jan Nieuwenhuizen heeft verzorgd.
Ook hier: grote dank aan alle mensen die geholpen hebben met het invoeren en het verwerken van de correcties!